Nhà ở dân gian miền Trung

Nhà do một nhóm thợ xây, gọi là "hiệp thợ", đứng đầu là thợ cả . Có thể coi đây là đội xây cất bây giờ .
Để chúng ta hiểu rõ hơn về nhà dân gian, tôi liệt kê những từ vựng trong ngôi nhà:
I/ Từ vựng:
VÌ : Dãy cột từ trước ra sau . Nhà nhỏ , mỗi dãy cũng phải có 2 hoặc 3 cột , vừa vừa thì 4 hoặc 5 cột , khá giả mỗi dãy được 6 hay 7 cột
KÈO : Hệ thống gỗ kết nối các đầu cột của VÌ
Tùy theo số cột và hình dạng của KÈO , ta có nhà RỌI hay nhà RƯỜNG


Các KÈO và CỘT liên kết nhau thành khung nhà , dân gian gọi là BỘ GIÀN TRÒ . Tùy theo vị trí , cột có nhiều tên khác nhau
CỘT HIÊN : Cột ngòai cùng ,trước khi vào nhà
CỘT QUÂN : Dãy cột kế tiếp , chỗ cửa ra vào
CỘT CÁI : Dãy cột giữa nhà
CỘT QUYẾT TIỀN : Hai cột góc nhà phía trước
CỘT QUYẾT HẬU : Hai cột góc nhà , phía sau
CỘT ĐẤM TIỀN : Hai cột Quân , bìa nhà , phía trước
CỘT ĐẤM HẬU : Hai cột Quân , bìa nhà , phía sau
CỘT CỬA ĐÔNG PHÒNG : Cột kế đấm hậu , cùng với đấm hậu làm thành cửa vào phòng ở hướng Đông
CỘT CỬA TÂY PHÒNG : Cột kế đấm hậu , cùng với cột này , lam thành cửa vào phòng ở hướng Tây
Nhà dân gian đa số quay hướng về hướng Nam , đây là hướng mà theo thuật Phong Thủy ngày xưa , là tốt nhứt

Cột Quân có nơi gọi là CỘT CON
Cột Cái , có nơi gọi là cột hàng 1, cột Con là cột hàng 2 , cột Hiên là cột hàng 3 . Do đó ông bà ta thường ra HÀNG HIÊN hay HÀNG BA để hứng gió .
KÈO cũng tùy theo vị trí , mà có nhiều tên khác nhau
KÈO QUYẾT TIỀN : Liên kết cột Cái bìa phía trước với cột Quyết Tiền
KÈO QUYẾT HẬU : Liên kết cột Cái bìa phía sau với cột Quyết Hậu
KÈO ĐẤM TIỀN : Liên kết cột Cái bìa phía trước với cột Đấm Tiền
KÈO ĐẤM HẬU : Liên kết cột Cái bìa phía sau với cột Đấm Hậu

XÀ : Nối các bộ Vì Kèo , cũng tùy vị trí , mà có tên khác nhau
XÀ THƯỢNG : 2 thanh , nối đầu cột Cái
XÀ HẠ TIỀN : Nối đầu cột con phía trước
XÀ HẠ HẬU : Nối đầu cột Con phía sau
XÀ HIÊN : Nối đầu cột Hiên
XÀ NGẠCH : Nối chân cột Con , nơi ngạch cửa ra vào

Bộ Vì Kèo của nhà 3 gian 2 chái , cũng tùy vị trí , mà có tên như sau
VÌ NHẤT TÂY : Bìa gian giữa hướng Tây
VÌ NHÌ TÂY : Bìa gian bên , hướng Tây
VÌ NHẤT ĐÔNG : Bìa gian giữa hướng Đông
VÌ NHÌ ĐÔNG : Bìa gian bên , hướng Đông

Ở Bình Trị Thiên , lọai nhà Rường rất được ưa thích . Nhà thường làm theo 3 lọai kích thước , căn cứ theo
a / Chiều dài của TRẾNG , tính bằng thước mộc , là khỏang cách của 2 tim cột cái
b / Chiều cao cột CÁI , từ mặt TẢNG ( mặt kê đá chân cột ) đến TRỐC ( đầu cột )
1/ NHÀ BA HAI , có Trếng dài 3 thước 2 và cột cao 8 thước 6 nên còn gọi là nhà TÁM SÁU
2/ NHÀ BA BẢY , có Trếng dài 3 thước 7 và cột cao 9 thước 1 nên còn gọi là nhà CHÍN MỐT
3/ NHÀ BỐN HAI , có Trếng dài 4 thước 2 và cột cao 10 thước 5 nên còn gọi là nhà MƯỜI NĂM

Thước mộc là thước riêng của chủ nhà . Đo chiều dài của đốt chân ngón tay út , bàn tay trái ,( nếu chủ nhà là nam )
Nếu chủ nhà là nữ , thì đo chân ngón tay út ,bàn tay phải ( nam tả , nữ hữu ) Chiều dài này nhân cho 10 , ta có 1 thước dài trên dưới 40 cm , tùy theo chủ nhà cao hay thấp , ngón tay dài hay ngắn .
Kích thước này phù hợp với thước LỖ BAN , phải chăng , đây là thước Lỗ Ban của riêng từng người ?


DÁNG CỘT :Cột được kê trên đá tảng , ( Đá xanh vuông , mỗi cạnh 45 cm dày 10 cm Có hình dạng và tỷ lệ như hình vẽ

CỬA RA VÀO : Giữa xà hạ tiền và xà ngạch , ta có cửa ra vào

Đố trên của cửa gọi là Cầu Quảng có then cài
Đố đứng của cửa gọi là CON ĐỨNG, liên kết ngạch cửa , cầu Quảng với cột con
Trên ngạch cửa có khóet lỗ gọi là LỖ CẬU , để tra CHÂN CÔ của cánh cửa
Cánh cửa , người dân thích lọai THƯỢNG SONG HẠ BẢN , Đó là cánh cửa , phía trên có song gỗ thẳng , hoặc con tiện , phía dưới là ván , vừa kín đáo , vừa mát